Katalog dwugroszy gdańskich to moja próba zmierzenia się z tym nominałem na nowo, gdyż mimo iż bito go raptem przez 3 lata, to ciekawy temat do kolekcjonowania. Nominał, który w dotychczasowej literaturze był traktowany lekko po macoszemu. Znane odmiany były nieopisywane, bardzo rzadkie szacowane jako popularesy. Dotychczasowe katalogi skupiały się jednak na legendach tych monet, ja postanowiłem wziąć pod uwagę szczególnie elementy rysunków rewersów. Zapraszam.
1650 | 1651 | 1652 | 1653 | fałszerstwa | wstęp
Klikając w datę powyżej przejdą Państwo bezpośrednio do opracowania danego rocznika.
Dwugrosz w mennictwie Jana Kazimierza
Dwugrosze to nominał bity we wczesnych latach panowania Jana II Kazimierza, jeszcze nim pieniądz uległ znacznemu zepsuciu. Przez to pod koniec panowania tego króla traktowany był jako pieniądz dobry. Jak wspomina Zagórski pieniądz dzielono wówczas na dobrą i na bieżącą monetę. Dobrą (monetam bonam) stanowiły dukaty i wczesne, srebrne, obiegowe pieniądze (w tym dwugrosze), oraz bieżącą (moneta currens) czyli podwartościowe Boratynki i Tymfy.
Dwojaki, po epizodzie jaki miały za Zygmunta II Augusta, w czasach Wazy przeżywają intensywny, acz krótki epizod. Dwugrosze biją mennice koronne (Wschowa, Bydgoszcz) jak i ośrodki miejskie (Toruń, Elbląg, Gdańsk). A wszystko w myśl aktu Komisji Menniczej z sejmu z 16 maja 1650 roku, podczas którego ustalono stopę menniczą (m.in. podniesiono ciężar grzywny krakowskiej). I tak dwugroszy należało bić 162 sztuki z siedmiołutowej grzywny srebra. Grzywny, dla zachowania proporcji, dwukrotnie słabszej od tej dla nominałów wysokich (czternastołutowej), gdyż jak podkreślano: by nie były zbyt małe i mogły właściwie przedstawiać majestat władcy. W ten oto sposób już w 1650 roku pierwsze dwugrosze zaczęły opuszczać mennice koronne.
Dwugrosze gdańskie 1651-1653
Dwugrosze gdańskie zaczęto emitować rok później, w 1651 roku. W przeciwieństwie jednak do dwóch pozostałych mennic miejskich (Elbląga i Torunia), nie zaprzestano ich bicia w tym samym roku, a kontynuowano do 1653. W czasie emisji dwugroszy gdańskich mennicą zarządzał Gerhard Rogge, którego inicjały G-R znajdujemy na wszystkich tych monetach. To Holender, który w 1639 roku, jeszcze za czasów Władysława IV, przejął obowiązki po śmierci Jacobsona. Na stanowisku pozostał aż do śmierci w 1656 roku.
Dziś dwugrosze to monety, które poza dość regularnie występującym w handlu rocznikiem 1651, są rzadkie (1652), a nawet bardzo rzadkie (1653). Co ciekawe ich występowanie koreluje również z danymi jakie przedstawiają Vossberg i Gumowski. Zgodnie z nimi, Rogge środki na kupno srebra czerpał z kasy miejskiej, w interesujących nas latach uzyskując sumy:
- rok 1651 | 291.350 złp 14 groszy
- rok 1652 | 133.935 złp 13 groszy
- rok 1653 | 63.621 złp 28 groszy
Kwoty te Marian Gumowski tłumaczy następująco: „Były to prawdopodobnie kwoty w monecie obcej, napływającej do kasy miejskiej z tytułu różnych opłat handlowych i według przepisów przeznaczone do przekucia„. Sumy robią wrażenie, choć intrygująca wydaje mi się być kwota z 1653, o czym wspominam przy okazji opisu tego rocznika.
Duży wpływ na ich dzisiejszą rzadkość miało złote prawo Kopernika – pieniądz gorszy wypiera lepszy. Szczególnie, gdy spojrzy się jak bardzo zaniżona była wartość tymfów w stosunku do bitych wcześniej srebrnych monet. Złotówki te bito w srebrze raptem o jeden łut lepszym niż dwugrosze (VIII próby). Przy ich wadze, w przeliczeniu na czyste srebro, zawierały raptem równowartość około 6 dwugroszy. Circa 18 groszy mniej niż wskazywałby na to nominał i oznaczenie na nim (XXX GRO POL)
Parametry, ikonografia
Nim przejdziemy do części katalogowej, warto zacząć od kilku suchych faktów. Zacznijmy od ikonografii:
Awers: popiersie króla w płaszczu, w prawo (w wewnętrznej obwódce lub bez), rozdzielające koroną legendę; w otoku tytulatura króla
Rewers: herb Gdańska w owalnej tarczy z ozdobnymi kartuszami (w wewnętrznej obwódce lub bez), u góry oznaczenie nominału (II), u dołu po bokach inicjały G-R; w otoku opis nominału
W trakcie ich bicia dochodzi do zmian, a głównymi różnicami są: występowanie obwódek, rodzaje ozdób tarczy Gdańska, rysunek popiersia oraz w legendach i ich interpunkcji. Co się zaś tyczy parametrów:
Dwugrosze gdańskie, zgodnie z aktem Komisji Menniczej z 1650 roku wybijano po 162 z grzywny brutto, która wynosiła wówczas 200,33g. Bito je ze srebra siedmiołutowego, co w systemie dziesiętnym daje próbę Ag.4375. Średnica tych monet wynosi około 20 mm, a waga katalogowa: 1,24g. Podobnie jednak jak w przypadku innych niskich nominałów może ona odbiegać od normy, gdyż bito je „al marco” (z grzywny należało wybić ściśle określoną liczbę monet, których waga mogła się niewiele różnić)
Katalog dwugroszy gdańskich Jana Kazimierza
Podział katalogu wyznaczają oczywiście dane lata bicia tych monet (Gd51), w ramach których wyznaczam typy (1), odmiany (2) oraz warianty (a), co znajduje odzwierciedlenie w numerze np: Gd51.1.2.a.
W katalogu przyjąłem pięciostopniową skalę znaną m.in. z katalogów Ivanauskasa (od – do RRRR), więcej na jej temat znajdą Państwo we wprowadzeniu poniżej.
Czyli forma wstępu. Jak i dlaczego powstał Katalog dwugroszy gdańskich, choć bardziej powinienem nazwać go opracowaniem, gdyż do pełnego opracowania tematu jeszcze długa droga. O stopniach rzadkości, odmianach, mocnych i słabych stronach 'katalogu’ …więcej informacji tutaj.
Dwugrosz gdański 1650
To nieistniejący rocznik, choć czasem błędnie zidentyfikowany, oferowany jest na aukcjach numizmatycznych… więcej informacji tutaj.
Dwugrosz gdański 1651
Pierwszy rocznik bicia dwugroszy gdańskich, będący zarazem najpopularniejszym z nich, a co za tym idzie najbogatszy w odmiany i warianty… więcej informacji tutaj.
Dwugrosz gdański 1652
Rzadki rocznik stanowiący bezpośrednią kontynuację stylu przyjętego w poprzednim roku. 1652 charakteryzuje różnorodność portretów władcy, jednak rewersy… więcej informacji tutaj.
Dwugrosz gdański 1653
Najrzadszy, ostatni rocznik dwugroszy gdańskich, znany nie tylko ze standardowych odmian, ale również jednostronnych odbitek… więcej informacji tutaj.
Fałszerstwa | Katalog dwugroszy gdańskich
Falsyfikaty na szkodę kolekcjonerów to przekleństwo już chyba każdego okresu w mennictwie polskim. Nie inaczej jest w przypadku dwugroszy gdańskich Jana Kazimierza. Na szczęście trafiłem tylko na fałszerstwo najrzadszego rocznika 1653. Więcej informacji tutaj.
Kontakt
Niniejszy katalog dwugroszy gdańskich będę dopracowywał, aktualizował. Zapraszam do kontaktu wszelkie zainteresowane osoby na adres email: zmudzinmarcin@gmail.com, bądź przez zakładkę kontakt tutaj.
Bibliografia
Źródła monet wziętych do analizy znajdują się we wstępie. Podczas pisania korzystałem z następującej literatury: Marian Gumowski „Mennica Gdańska„; Zagórski „Monety Dawnej Polski„; Vossberg „Munzgeschichte…„; Dutkowski/Suchanek „Corpvs Nvmmorvm Gedanensis„; Kopicki „Skorowidz…„; Katalog Monet Polskich; Hutten-Czapski „Catalogue De La Collection..”;
Specjalne podziękowania dla Norberta Grendela za pomoc w dotarciu do niektórych egzemplarzy.
Data publikacji 25.06.2017 | Ostatnia aktualizacja –